बाजे मुरलिया बाजे। प्रफुल कुलकर्णी

#Cinema_Gully

बाजे रे मुरलिया बाजे

काही कलाकृती अशा असतात की, त्यांना दैवी स्पर्श लाभलेला असतो. त्यांची तुलना इतर कशाशीही होऊ शकत नाही. आपल्याकडे चित्रपट, नाट्य, संगीत या क्षेत्रांत अशा अनेक कलाकृती झालेल्या आहेत. 'राम श्याम गुणगान' ही अशीच एक अद्वितीय कलाकृती. जिथे साक्षात दोन भारतरत्नं (स्वरभास्कर पं. भीमसेन जोशी व स्वरसम्राज्ञी लता मंगेशकर) एकत्र येतात, तिथे कोणताही भारतीय संगीतप्रेमी केवळ हात जोडून नतमस्तक होऊ शकतो. त्यात जर तो मराठी असेल, तर त्याला अजूनच आनंद होईल, कारण या दोन दिग्गजांना एकत्र आणणारा मणिकांचन योग साधलाय तो आपल्या श्रीनिवास खळे यांना. तसे तर त्यांनी या दोहोंसोबत स्वतंत्रपणे अभंगरचनांचे अल्बम्स ही केलेत, पण या अल्बमची गोष्टच निराळी. १९८५ मध्ये हा अल्बम रिलीज झाला होता. 

एकवचनी, एकपत्नी, मर्यादा पुरुषोत्तम इ. नावांनी विख्यात असलेला दशरथ-कौसल्यापुत्र राम आणि कृष्ण...त्याची ख्याती काय वेगळी सांगावी! बाल, किशोर, तरुण, प्रौढ या चारही रुपांमध्ये वंदनीय असलेला हा एकमेवच. फक्त हाच एक देवत्वाच्या पलीकडे जाऊन प्रियकराच्या रूपातही जनमानसात रुजला अन त्याचं ते रूपही आज सर्वत्र पुजलं जातं. सर्वोच्च प्रेमाचा मापदंड म्हणून राधेवरच्या त्याच्या प्रेमाला पाहिलं जातं. या दोन हरीरुपांची एकत्रितपणे स्तुती करणारा कदाचित हा एकमेव अल्बम असेल. या अल्बमची सगळी गाणी सुंदरच आहेत, पण त्यातलं एक गाणं जास्त लोकप्रिय आहे, ते म्हणजे बाजे मुरलिया बाजे.

राधा-कृष्णाच्या प्रेमावर विविध प्रकारची गद्य-पद्य रचना विविध भाषांमध्ये आजवर झालेली आहे. अनेक कवींनी वेगवेगळ्या प्रकारे या दोघांच्या प्रेमाचं चित्रण केलं आहे. असंच हे एक गीत. कृष्णाच्या बासरीनं वेड लावलं नाही अशी एकही गोष्ट गोकुळात, वृंदावनात नव्हती. अगदी पशुपक्षी, वृक्षवेली, पानाफुलांनाही त्या सुरांची मोहिनी होती मग माणसं तर सोडाच. या गाण्यातही त्याच सुरांनी मोहित झालेली राधा बाकी सर्व विसरून श्यामरंगी रंगली आहे. 

पं. नरेंद्र शर्मा यांची शब्दरचना असलेल्या या गीताची सुरुवात भीमसेनजींच्या आवाजातील दोह्याने होते.

विमुख शिखर से धारा धाये

राधा हरि सम्मुख लाये

बाँसुरिया हरि साँवरिया की 

राधा गोरी सुनवा ले

आणि मग गाणं सुरु होतं. भजनी ठेक्यासह येणारी बासरीची सुरावट अपेक्षित वातावरणनिर्मिती करू लागते अन लतादीदींच्या अमृतमय गळ्यातून शब्दसुधेचे तुषार पाझरू लागतात. काय सुंदर वर्णन आहे पहा! 

बाजे रे मुरलिया बाजे

अधर धरे मोहन मुरली पर

होंठ पे माया बिराजे

बाजे मुरलिया बाजे

हरे-हरे बाँस की बनी मुरलिया

मरम मरम को छुए अंगुरिया

चंचल चतुर अंगुरिया जिसपर

कनक मुंदरिया साजे

इथे मुंदरिया म्हणजे मुद्रिका (अंगठी). वेळूपासून बनलेल्या बासरीवर हरीच्या कोमल ओठांचा स्पर्श व्हायचा अवकाश, की जे काही त्यानंतर घडतं, ते केवळ अद्वितीयच. बासरीच्या छिद्रांवर हरीची बोटं इतक्या सहजपणे फिरत आहेत की, त्यातून एक एक मधुर सुरावटी निघत आहेत. 

पीली मुंदरी अंगुरी शाम

मुंदरी पर राधा का नाम

आकर देखे सुने मधुर स्वर

राधा गोरी लाजे

इथं कृष्णाच्या हातातल्या त्या अंगठीचं वर्णन आहे. त्याच्या बासरीच्या सुरांनी मुग्ध झालेली राधा त्या ठिकाणी येते. भावविभोर होऊन त्या सावळ्याला पाहत असतानाच अचानक तिचं लक्ष त्याच्या बोटातल्या त्या सोन्याच्या अंगठीकडे जातं, ज्यावर तिचंच नाव कोरलेलं असतं. ते पाहून ती लाजून चूर होते. 

भूल गई राधा भरी गगरिया

भूल गये गोधन को साँवरिया

माधवाच्या वेणूनादात राधा इतकी तल्लीन झालेली असते की, आपण येथे कशासाठी आलो होतो, याचेही स्मरण तिला राहत नाही. तिने पाणी नेण्यासाठी आणलेली घागर भरली, आणि तशीच ठेवली. इकडे या नंदकिशोरालाही विसरच पडलाय की आपण आपल्या सवंगड्यांबरोबर गाईवासरं चरायला घेऊन आलो होतो. तो आपला मुरलीतच रममाण. त्या दोघांची ही प्रेमलीला अशी रंगली आहे, की त्याची समाप्ती कधी होऊच नये असंच तिथल्या प्रत्येकाला वाटत आहे. 

हे गाणं पटदीप रागात बांधलेलं आहे. याच रागातली अजून काही गाणी म्हणजे लतादीदींचंच 'शर्मीली' मधलं 'मेघा छाये आधी रात' किंवा मग मराठीमधलं 'सुन्या सुन्या मैफिलीत माझ्या'. 'मर्मबंधातली ठेव ही' हे मराठी नाट्यगीतही याच पटदीपमधलं.(ही गुगल गुरुजींची कृपा, हे मी नमूद करतो.) असो, आपली गाडी उगाच भरकटू नये. 

श्रीनिवास खळे यांच्यासारख्या प्रयोगशील संगीतकाराची चाल अन साक्षात स्वरभास्कर व स्वरसम्राज्ञी यांचा आवाज लाभलेल्या गीताचा परिणाम काय असेल, हे मी वेगळं सांगायची गरज नाही. तसा तो आहेदेखील. शब्दागणिक आपोआप चित्र डोळ्यासमोर साकारत जातं, ही गायनाची किमया. खरंतर हे गाणं म्हणे फक्त दीदींच्याच आवाजात होतं, पण अचानक खळे यांना वाटू लागलं की, आपण याचं ड्युएट करावं म्हणून मग ते पंडितजींच्या आवाजातही रेकॉर्ड करण्यात आलं. म्हणूनच हे गाणं ऐकताना आपल्या कानाला थोडा फरक जाणवतो, तो यामुळे. मला मूळ गाणं तर आवडतंच, पण प्रसिद्ध गायक शंकर महादेवन यांनीही एका कार्यक्रमात हे गाणं सादर केलं होतं, तेही माझं तितकंच प्रिय आहे. या दोन्ही लिंक मी खाली शेअर करतोय. 

जाता जाता अजून एक, शंकर महादेवन यांचं अजून एक नातं आहे या अल्बमसोबत. ज्यांनी हा संपूर्ण अल्बम ऐकलाय, त्यांना ते कळेल. यात जेवढे वीणेचे पीसेस ऐकू येतात (विशेषतः राम भजन कर मन मध्ये), ते सगळे शंकर महादेवन यांनी वाजवले आहेत, आणि तेसुद्धा वयाच्या १७-१८ व्या वर्षी. आहे की नाही कमाल! तुम्हांला माझं हे लिखाण कसं वाटलं, ते तुम्ही कमेंटमध्ये सांगालच. अजून एक नम्र विनंती, जर काही चुका, कमी आढळल्यास ती शांतपणे वाद न घालता निदर्शनास आणून द्यावी. 

पुन्हा भेटू, एखाद्या नव्या गाण्यासह... तोपर्यंत सर्वांना नववर्षाच्या मनःपूर्वक हार्दिक शुभेच्छा!!!😊

Original song link -

https://youtu.be/GP6dt_qW5qE

Shankar Mahadevan version link - 

https://youtu.be/-TglJafPXYw