बार बार। मेघा कुलकर्णी

खूप पूर्वी आचार्य रजनीशांच्या प्रवचनांची कॅसेट ऐकली होती. तो काळ कॅसेट्सचा होता.

शब्दांचा उच्चार, अधून मधून घेतलेला पॉज, एका पाठोपाठ येणारे समानार्थी शब्द.. विषय फारच सुरेख मांडला जायचा. ऐकत होते ते समजत होतं. असे शिक्षक असायला हवे होते कॉलेजला, असं वाटायचं. परीक्षेचा वेगळा अभ्यास कधी करायलाच लागला नसता.

ती शैली ऐकतांना समजलं की एकाच शब्दाचा पाठोपाठ पुनरुच्चार केल्याने वाक्य वजनदार होतं. जो शब्द श्रोत्यांच्या मनावर ठसवायचा आहे, त्याचा परत परत उच्चार, त्या शब्दाचे पाठोपाठ समानार्थी शब्द वापरणे, अगदी हिंदी बोलतांना इंग्लिश प्रतिशब्दही वापरणे; यामुळे वक्त्याला जे सांगायचे आहे ते अगदी पक्के श्रोत्याच्या मनावर कोरले जाते.

परवा एका गृपवर पाठोपाठ एकच शब्द असलेली गाणी शोधण्याचा कार्यक्रम झाला. काही तरी नवनवीन मजा चालू असते वेगवेगळ्या गृपांवर. परत गृपच्या नियमांप्रमाणे १९८० च्या आतली गाणीच अलाउड होती. नवी गाणी बाद म्हणजे बाद. ते असो. पण गाणी शोधतांना लक्षात आलं की या रीपीटेशनमुळे नादमधुरताही वाढते. एक वेगळाच आयाम मिळतो त्या गाण्याला. एक प्रकारचा चुरचुरीतपणा येतो.

जसं की, 'देखो कसमसे कसमसे कहते है तुमसे हां..' यात एका 'कसमसे' मध्ये ती मजा नाही. तो नखरा नाही. तो खटका नाही. वो वाला नामक नहीं| दोनदा दिलेल्या कसमने गाण्याची शान एकदमच वाढली आहे.

'बार बार देखो, हजार बार देखो..' एकबार देखनेसे दिल नहीं भरेगा, हे अधोरेखित होतंय डबल बार ने.

'बार बार दिन ये आये..' हिरोची उत्कट इच्छा, त्या शुभेच्छेमागचा प्रामाणिकपणा स्पष्ट दर्शवतो.

'बार बार तोहे क्या समझाये..' परत परत सांगूनही कसं रे तुला समजत नाही?.. अगदीच कसा तू 'हा' आहेस? हा भाव सांगते ना ती ओळ?

'बस्ती बस्ती परबत परबत गाता जाये बंजारा..' त्या बंजाराची फरपटत दूरवर चालत जाणारी पावले डोळ्या समोर येतात.

'जिया ओ जिया ओ जिया कुछ बोल दो..' हे जिया शब्दाने हाक मारणे काहीच्या काहीच गोड आहे. आणि त्याची पुनरावृत्ती अक्षरशः जीव घेते. ती आळवणी थेट हृदयापर्यंत पोहोचते.

'कुहू कुहू बोले कोयलिया..' ते स्वर गुंजायला लागतात कानात. वसंत फुलतो मनात. एका लांबवलेल्या कुहूss पेक्षा जास्त मजा येतो दोन वेळा म्हटलेल्या कुहुने.

'पत्ता पत्ता बुटा बुटा हाल हमारा जाने है..' या अस्तित्वातल्या सगळ्यांना माहित आहे.. एक तू सोडून. ही आर्तता अचूक व्यक्त होतेय.

'मै हुं झूम झूम झूम झूम झुमरू..' स्वत:च्या मस्तीत मस्त असलेला आवारा हुबेहूब डोळ्या समोर येतो. तेवढ्यासाठी दोनदा नाही चारदा वापरलाय तो शब्द. अर्थ गडद होतोय.

'इशारों इशारों में दिल लेनेवाले..' तुझे सतत चाललेले प्रयत्न कळताहेत मला..पण आवडतंय मला ते. असा मस्त रोमांटिक भाव आहे या द्विरुक्तीला.

'सायोनारा सायोनारा..' आता मात्र जायला हवंच हं मला.. हा निग्रह जाणवत नाही शब्दांतून या?

'ढुंडो ढुंडो रे साजना, ढुंडो रे साजना..' काढच तू शोधून! असा मिश्कील आव्हानात्मक आग्रह जाणवतो.

'साजन साजन पुकारू गलियोमें..' प्रियकराला हाकांवर हाका मारत हिंडणाऱ्या प्रेयसीची अगतिकता आहे यात.

'चोरी चोरी जो हमसे मिले तो लोग क्या कहेंगे..' भेटावसं वाटतं पण चोरून भेट घेणं पटत नाही मनाला. आणि ती चोरी कळेल लोकांना मग बदनामी होईल.. ही भीती स्पष्ट दिसते.

'क्या क्या न सहे हमने सितम आपकी खातीर..' किती किती त्रास देणार आहेस आणखी? काय काय केलं नाही आजवर?.. बराच त्रास सहन केलाय या माणसाने हे लक्षात येतं आपल्या पण. प्रियकराने कळवळून केलेली प्रार्थना पोहोचते या शब्दांनी.

'पिया पिया पिया मेरा जिया पुकारे..' बिनधास्त प्रेयसीची दिलखुलास हाक ऐकू येतेय.

'भिगा भिगा प्यार का समा बता दे तुझे जाना है कहा..' या अशा ओल्या क्षणी तू कुठेही जाऊ नयेस.. सरळ न सांगता उलट बोलतोय.

'सुन सुन सुन सुन जालीमा..' ऐकून तर घे, मग हवं तर असा दुष्टासारखा अबोला धरून बस.. विनवणी करताना पण जालीम वगैरे बोलून घेतेय. एक तर विनवण्या करण्याचे काम प्रियकराचे म्हणजे तुझे. ते पण मलाच करावे लागते आहे हा रुसवा दिसून येतोय.

'जा जा रे जा बालमवा..' तू जाच आता.. नको तोंड सुद्धा दाखवूस तुझं. संताप स्पष्ट आहे. त्याने तत्काळ जावे म्हणून दोनदा.. नाही तीनदा.. त्रिवार जा.

'जा जा जा मेरे बचपन..' यात पण त्रिवार जा आहे. आता तारुण्याची नवलाई समोर दिसत असतांना हवंय कशाला बचपन?

'रोज रोज मेरी गली आना है बुरा..' रोज येऊन मला बघून जातोस ते माझ्या लक्षात आले आहे.. आवडतंय मला ते.. पण नुसतंच गल्लीत चक्कर मारणं बरं नाही. कधी बोल पण ना माझ्याशी... उघड आव्हान आहे हे.

'गोरे गोरे ओ बांके छोरे कभी मेरी गली आया करो..' हे तर आणखीनच भारी आवताण आहे.

'अकेले अकेले कहा जा रहे हो..' एकटीच? अरे मी आहे एवढा सोबत करायला तयार आहे..एका पायावर धावत येईन बोलावलस तर. तरी एकटीच हिंडते आहेस? काय म्हणावं तुला?.. प्रचंड आश्चर्य आहे या अकेले अकेले मध्ये.

'धीरे धीरे मचल ऐ दिले बेकरार..' नुसत्या त्याच्या आठवणीने देखील जोरदार धावणाऱ्या हृदयाची धडधड स्पष्ट जाणवते आहे या शब्दांतून. हळू.. हळू.. असं सांगून त्या धडधडीला संयम शिकवतांना होणारी तारांबळ लक्षात येतेय.

'ओ कोई आएगा आएगा आएगा हमरे गाव कोई आएगा..' आशा.. जबरदस्त आशा.. येणार आहे तो. भेटणार आहे मला.

'ना ना ना ना ना ना मेरी बेरी के बेर मत तोडो' अज्जिबात नाही म्हणजे नाही. स्पष्ट नकार. दोनदा त्रिवार नकार.

'झीर झीर बरसे सावनी अंखीया..' उर फुटून रडता येत नाहीये. झीरपल्या सारखं हळू हळू येत राहतंय सारखं रडू.. कमालीची अगतिकता जाणवतेय या झीरझीरीतून.

'रातने क्या क्या ख्वाब दिखाये..' एक का स्वप्न होतं विसरून जायला? किती तरी स्वप्नं बघितली. पण स्वप्नच ती. सकाळ झाल्यावर संपली...हताशा..

'रंग रंगके फुल खिले मोहे भाये कोई रंग ना..' किती तर्हेचे मनोरंजन समोर आहे. पण मला एक तूच हवास. वैविध्य, विपुलता दर्शवणारी द्विरुक्ती. त्या पार्श्वभूमीवर हवंय ते एकच आहे हे उठून दिसतंय.

'ये नयन डरें डरें..' प्रचंड भीती दाटली आहे तुझ्या डोळ्यांत. मी असतांना? काढून टाक ती भीती...एक आश्वासन! एक दिलासा!! एक जवळीक!!!

'खोया खोया चांद..' पार हरवून गेला आहे तुझ्या मुखचंद्रावरचा आनंद.. कुठेही मागमूस नाही त्याचा. झाकोळला आहे हा चंद्र.. दोनदा खोया मुळे दाटपणा वाढलाय नसतेपणाचा.

'मन आनंद आनंद छायो..' माझा आनंद मनातच नाही तर आता गगनात पण मावणार नाही असा झालाय.. त्या आनंदाचे तुषार उडतात अंगावर आपल्याही.

'चूप चूप खडे हो जरूर कोई बात है..' चूप चूप मध्ये जी मजा आहे ती गुपचूप मध्ये नसती आली.

'आ गुपचूप गुपचूप प्यार करे..' इथे मात्र चूप चूप चालणार नाही. चूप राहून प्यार कसं करणार? त्यातही गुपचूप प्यार मधली मजा दोनदा गुपचूपने आणखी वाढवली आहे.

'तुम्हारी भी जय जय, हमारी भी जय जय..' दोघांची दोनदा जय. कटकट नको. तेवढ्यावरून परत भांडण नको. पूर्ण कॉम्प्रमाईज.

'मूडमुडके न देख मूडमुडके..' मुडके ना देख मध्ये ही ठासून सांगण्याची लज्जत आली नसती. मूडमुडके कसं नादमधुर ठणकावणे आहे.

'रुमझुम रुमझुम चाल तिहारी..' रुणझुणत्या पाखरा ऐकल्यावर हा रुमझुम शब्द गजगतीसाठी किती चपखल वापरलेला वाटतो ना? दोनदा रुमझुम म्हणजे या पायावरून त्या पायावर करत डोलणारा हत्ती अचूक डोळ्यासमोर येतो.

बापरे! म्हणता म्हणता किती गाणी मिळाली. आणखी किती तरी असतील. कवी मंडळीनी हे नादमधुर शब्द वापरून कसले बहारदार भाव प्रत्यक्ष उभे केलेत नाही?
-मेघा कुळकर्णी