"आगे भी जाने ना तू, पीछे भी जाने ना तू" : चित्रपट : वक्त । रोहित कुलकर्णी

*"आगे भी जाने ना तू, पीछे भी जाने ना तू" : चित्रपट : वक्त !*

           *{ रसग्रहण : रोहित कुलकर्णी. }*

#Cinemagully

**********************************

*'वक्त'* ... ! या 1965 साली आलेल्या आणि रवी यांच्या संगीताने सजलेल्या चित्रपटाच्या नावाला अत्यंत साजेसं असं हे गीत ... आशाताईंच्या 'आशादायक' स्वरातील या गीताचे गीतकार... शायर साहिर लुधियानवी !

*"आगे भी जाने ना तू, पीछे भी जाने ना तू"* ...

**********************************

      *'वक्त'*.... काळ हा एकाचवेळी अनादि, अनंतही असतो आणि त्याचवेळी तो क्षणभंगूरही असतो !

      'वक्त' ... वेळ ही कधी अगदी सरता सरत नाही आणि कधी तीच वेळ वाळूसारखी ओंजळीतून निसटून जाते तेव्हा हातात उरता उरत नाही !

      वक्त के 'सितम' आणि 'करम' दोन्ही भोगलेल्या साहिरसारख्या शायरने हे सगळं तत्त्वज्ञान इतक्या सहज आणि सोप्या शब्दात सांगितलंय की ते अक्षरशः  'Timeless Classic' होऊन मनामनात रूजलं आहे !

**********************************

*आगे भी जाने न तू, पीछे भी जाने न तू जो भी है, बस यही एक पल है*

      एखाद्या जीवाच्या जिवलगाने सहज खांद्यावर हात ठेवून सांगावं; इतक्या सहजतेने साहिर हे कालातीत सत्य सांगून गेले आहेत ! यातील 'जाने ना तू' हे शब्द खरोखरच खूप महत्त्वाचे आहेत. कारण या हातातून निसटलेल्या काळावर...क्षणावर जसं आपलं काहीच नियंत्रण नाही, हक्क नाही... तसंच येणाऱ्या वेळेवरही कुठलीच मालकी नाही, विजय मिळवलेला नाही.

      'आपला' म्हणता येईल असा एकच क्षण असतो; तो म्हणजे चालू वर्तमान काळातील चालू क्षण ! आधीच्या क्षणाचा मृत्यू...आणि पुढील क्षणाचा जन्म... यामध्ये खऱ्या अर्थाने 'जिवंत' असलेला एकमेव क्षण...आत्ता श्वास घेत असलेला क्षण ! आपल्याला जे काही करायचंय, जगायचंय, उरायचंय... ते फक्त आणि फक्त याच एका क्षणात... याच एका क्षणासाठी ! "जो भी है, बस यही इक पल है !"

**********************************

*अन्जाने सायों का, राहों में डेरा है*

*अनदेखी बाहों ने, हम सबको घेरा है*

      या सावल्या... काळाच्या असीम मार्गावर आयुष्याच्या वाटेत येणाऱ्या या सावल्या... सुखदुःखांच्या, भावभावनांच्या, जय-पराजयांच्या...तसंच एक सावली जन्माची आणि एक सावली मृत्यूचीही !

      यातील एखादी सावली अथक प्रवासातील शीतल विसावा होऊनही येते, सुखावून... ताजंतवानं करून जाते. आणि एखादी दु:खाची छाया; सगळं जगणंच गोठवून, वठवून जाईल की काय असंही वाटतं.

      पण यातील काहीच आपोआप किंवा उगाच होत नाही. त्या 'नियंत्याला' जरी कुणीच प्रत्यक्ष पाहिलेलं नाही... तरी 'नियती' मात्र तिचं अस्तित्व पदोपदी जाणवून देते. त्याच नियतीच्या हातातले आणि काळाच्या पटावरील आपण सगळेच मोहरे ! ती खेळवेल तसं आणि तोपर्यंतच खेळायचं... "अन्जानी बाहों ने हम सबको घेरा है"

**********************************

*ये पल उजाला है, बाक़ी अंधेरा है*

*ये पल गँवाना ना, ये पल ही तेरा है*

      'छाया-प्रकाशाच्या' या खेळात; त्या स्वच्छ, शुभ्र प्रकाशाने उजळलेले असे किती क्षण येतील, कधी येतील आणि कुठवर टिकून राहतील... हे आपल्या हातात तर नाहीच. मग असा तेजाळलेला क्षण जर आत्ता असेल तर तुही स्वतःला त्या क्षणाच्या हवाली कर, उजळून जाऊ देत या क्षणात आयुष्य !

      पुढच्या प्रवासात जरी कधी अंधार दाटून आला तर निदान हा प्रकाशित क्षण निसटून गेल्याचं दु:ख तरी होणार नाही. उलट त्या आठवणींचे लुकलुकते काजवे; अंधाराचीही शोभा वाढवतील ! म्हणूनच हा क्षण तरी झाकोळू देऊ नकोस... *"ये पल ही तेरा है !"*

**********************************

*जीनेवाले सोच ले,*

*यही वक़्त है कर ले, पूरी आरज़ू*

      'जीनेवाले' ... हा खरोखरच वरवर पाहता साधा वाटला तरी फार महत्त्वाचा शब्द आहे. ज्याला खऱ्या अर्थाने जगायचं आहे, जिवंतपणाची सारी नैसर्गिक लक्षणं मिरवत पुढे जायचं आहे आणि जगण्याची केवळ सक्ती न होता; सोहळा साजरा करायचा आहे; त्यालाच उद्देशून साहिरजींनी ही साद घातली आहे...'जीनेवाले' ... आत्ताच विचारपूर्वक ती समरसून जगण्याची इच्छा पूर्ण करून घे !

*"यही वक्त है कर ले, पूरी आरजू"*

**********************************

*इस पल के जलवों ने, महफ़िल संवारी है*

*इस पल की गर्मी ने, धड़कन उभारी है*

*इस पल के होने से, दुनिया हमारी है*

*ये पल जो देखो तो, सदियों पे भारी है*

      'क्षणभंगूर' म्हणून कायमच हिणवल्या गेलेल्या त्या क्षणाचं...'पल' चं ते क्षणिक असणंही किती लाक्षणिक आहे; हे साहिरजींनी अतिशय सुचकतेने मूर्तीमंत समोर उभं केलं आहे !

      क्षणभंगूरतेलाही...क्षणसुसंगत कसं करता येईल; हा दृष्टीकोन तेव्हाच समजेल जेव्हा सगळ्या आयुष्याची एक स्वानंदी  'मैफल'  करण्याची इच्छा असेल. इथे साहिरजींनी अगदीच नजाकतीने हा  'महफ़िल' शब्द वापरला आहे.... 'जलसा' नाही... 'महफ़िल' !

      जी मैफल  'सोबती काही जीवाचे'  बरोबर असतानाच रंगते, समेवर दाद देते-घेते आणि त्या जीवाभावाच्या सोबतीनेच  'संपन्न'  होते !

      याच क्षणी ह्रदयातून रक्तात मिसळलेला श्वास फक्त आपला आहे. पुढच्या क्षणी तो सुद्धा निरोप घेऊन निश्वास झालेला असेल. जिथे तुझाच श्वासही पुढच्या क्षणी परका होऊन पाठ फिरवणार आहे; तिथे बाकी जग तर परकंच आहे... त्या दुनियेकडून कसली अपेक्षा ! म्हणून तुझ्या या क्षणात जे काही आणि जे कुणी बरोबर आहेत... तेच खरं तुझं विश्व आहे.

      असा हा विश्वरूप दर्शन घडविणारा क्षण जेव्हा साहिर दाखवतात... तेव्हा तो  'सदियों पे भारी है' ... हे अगदी मनापासून पटतं ! मनात पुन्हा पुन्हा त्याच शब्दांचे प्रतिध्वनी उमटत राहतात... *"जीनेवाले सोच ले..." !*

**********************************

*इस पल के साए में, अपना ठिकाना है*

*इस पल के आगे की, हर शय फ़साना है*

*कल किसने देखा है, कल किसने जाना है*

*इस पल से पाएगा, जो तुझको पाना है*

      'उद्या', 'नंतर कधीतरी', 'पुढच्या वेळी',  'आयुष्यात अजून प्रगती केल्यानंतर'..... असे अनेक पुढच्या मृगजळांचे वायदे आपण स्वतःला आणि इतरांनाही नेहमीच करत राहतो.

      जणू काही काळावर विजय मिळवला आहे... अशीच आपली समजूत असते.  पण  'जहा पे सवेरा हो, बसेरा वही है' ... हे विसरतो आपण सगळेच.

      जे या क्षणात नाही, ते पुढच्या क्षणात...काळात असेल असं मानणं ही एकप्रकारे स्वतःच स्वतःची केलेली फसवणूक आहे. धुक्यातील धुसर आकृती किंवा ढगातील पोकळ चित्रांचे आकार खरे मानण्यासारखंच आहे हे.

      अर्थात याचा अर्थ माणसाने  'आशावादी'  असू नये; असा नकारात्मक नक्कीच नाही ! उलट  'आशा'  आणि  'अपेक्षा'  यातील फरक समजून घेतला तर संपूर्ण तत्व नीट उमलून येईल.

      जर आपल्याला कधीतरी सावलीची  'आशा'  असेल; तर त्या वृक्षाचं बीज अगदी आजच , आत्ता... चालू क्षणात लावलं पाहिजे... ही त्या 'क्षणाची' अपेक्षा असते आपल्याकडून !

      चालू क्षणाची अपेक्षा आपण पूर्ण केली; तरच तो आपल्या आशा पल्लवित करत राहिल... !

*"जो भी है, बस यही इक पल है !"*

*{ रसग्रहण : रोहित कुलकर्णी }*

**********************************