अमिताभ जयंत विद्वान्स

एक्स्प्रेशन्स...

त्याच्या चेह-यावरचे भाव सरडा रंग बदलतो तसे झरझर बदलतात. अनंत उदाहरणं सापडतील. आवाज आहे म्हणून राजकुमारसारखं त्याने 'जाव, चने खाव' (पहा आणि झोपा : 'चंबल की कसम') अशा टुकार वाक्यांना टाळीचा संवाद नाही केलं. आवाजाकरता प्रसिद्ध असलेल्या या माणसाचा चेहरा प्रचंड बोलका आहे. न बोललेलं जेंव्हा ऐकू येतं तेंव्हा ते फार भन्नाट असतं. पटकथा, डायरेक्टर वगैरे गोष्टी असतातच पण नट जेंव्हा स्वतःकडून काही ऍड करतो तेंव्हा त्याचं वेगळेपण उठून दिसतं. म्हणून त्याची बदलणारी एक्स्प्रेशन्स मला कायम मोह घालत आली आहेत.

'आखरी रास्ता'मधे तो 'डेव्हिड'ला शेकहॅंड करण्यासाठी हात पुढे करतो, हात न मिळवता डेव्हिड त्याला आशीर्वाद देतो. त्यावेळेस तो इन्सल्टेड फील बघाल चेह-यावरचा. अनुपम खेरने अरबी अश्व लावलाय हे कळाल्यावर त्याच्या चेह-यावरचा राग बघा. त्याला झापून घाईने निघताना तो अबरप्टली विचारतो, 'पिस्तोल कहा है'! तेंव्हा त्याचा निग्रही चेहरा बघा. स्मशानात विजयला इंग्लिश सहा आणि नऊ मधला पोझिशननुसारचा फरक सांगताना एक मिस्कील पण मी वडील आहे हा भाव बघा. दिलीप ताहीलला तो ज्या भोळेपणाने सगळं सांगतो, कोर्टात अमरापूरकरकडे कठडे हाताने दाबत तो जे बघतो, जवाब नही.

'दीवार'मधे तो ऑफर झालेल्या मानाच्या खुर्चीकडे बघतो तेंव्हा चेहरा बघा, 'बाजीगर'मधे शारुख असाच बघतो, शारुखचं ढापलं असेल कदाचित. परवीन दम तोडते तेंव्हा तो रडत नाही तर खेकसतो कुणी केलं हे ते नाव कळण्यासाठी. नंतर ज्या खदखदलेल्या सुडाने तो निघतो आणि सामंतकडे जातो ते पहाल. उगाच ढिशुम ढिशुम नाही, विदाउट लिफ्ट सामंत बेसमेंटला येतो. निग्रह कसा दाखवायचा असतो? अरुणा इराणी डान्सतीये तेंव्हा तिच्याकडे न बघताही तो आत जातो. असले किरकोळ मोह माझ्यासाठी नाहीत हे बोलायची गरज उरत नाही मग. राजेश खन्ना आणि नवीन निश्चल फर्स्ट चॉईस होते 'दीवार'ला. मी गंमत म्हणून या सगळ्या शॉट्सना खन्ना डोळ्यापुढे आणतो मग डोळ्यापुढे अंधेरी, जुहू, चर्चगेट सगळं येतं.

'डॉन'मधे हेलनने जाळ्यात पकडलंय तेंव्हा निमिषभर अडकल्याची भावना चेह-यावर येते पण नंतर स्वतःला गोळा करत तो जे थंडपणे बोलतो ना तेंव्हा हेलनचा चेहरा बघाल. झीनतने पिस्टल रोखल्यावर गर्भगळीत झालेला चेहरा आणि नंतरचा सुटकेचा निःश्वास टाकल्यावरचा चेहरा. शेवटी एकाच कोठडीत सगळे असतात तेंव्हा आपलं काही खरं नाही असं वाटतं तेंव्हाची भीती बघा.

'काला पत्थर'मधे डॉक्टर राखीशी वागताना त्याचा चेह-यावरचा आदर, अंतर राखणं बघाल. शत्रू काड्या करतोय तरी त्याकडे दुर्लक्ष करताना बघा. शेवटी लोकांचा जीव वाचवण्यासाठीची धडपड, तळमळ त्याला बाकीच्यांपासून वेगळा करते. त्या वस्तीतल्या नाचगाण्यात त्याला कुठलाही रस नाही, फार कुणाच्या जवळ जाणं नाही कारण भूतकाळ त्याच्या डोक्यावर बसलाय. राखीबरोबर तो छत्री घेऊन जातो तेंव्हा किती शांत आहे तो. त्या सिनेमात शांतपणामुळे तो आणि राखी अगदी वेगळे दिसतात.

'त्रिशूल'मधे ज्या संतापाने तो युनूस परवेझला संजीवकुमारकडे घेऊन जातो तेंव्हा राखीवर झालेल्या खोट्या आरोपांमागचा सात्विक संताप बघा. आईच्या नावाचा बोर्ड वर चढताना बघून त्याने जो चेहरा केलाय ना त्यासाठी अभ्यास हवा गुरु. राखीच्या कामाचं तो कौतुक करतो तेंव्हा मर्यादा राखून बरंच काही व्यक्तं केलंय त्याने तिच्याबद्दल काय वाटतं ते. एकाचवेळी संजीवकुमारबद्दलचा राग तरीही कुठेतरी आदर लागोपाठ दाखवलाय त्याने काही सीन्समधे. त्याचा राग संजीवकुमारवर आहे, शशी, पूनमवर नाही हे त्याच्या वेगळ्या आवाजाने, रिलॅक्स चेह-याने तो दाखवतो.

खरंतर दोनदोन ओळीत एक सिनेमा उरकायचा म्हणजे पाचव्या दिवशी दोन तीन ओव्हरमधे संपलेल्या मॅचचे हायलाईट्स. काय लिहिणार डोंबल विस्तृत पण हे लिहिणं फार कंटाळवाणं आहे त्यापेक्षा हे सिनेमे परत बघावेत. संपल्यावर जे एक्स्प्रेशन आपल्या चेह-यावर येतं ना त्याला हा आज शहात्तरी पार केलेला माणूस कारणीभूत आहे.

विजय चौहान, विजय दिनानाथ चौहान, पुरा नाम!

जयंत विद्वांस